Czytelnia :)
Umaszczenie naszych psów – genetyka dla ubogich (w wiedzę)
Planując hodowlę psów, chciałem przynajmniej w popularnym ujęciu poznać podstawy genetyki. Pewną dyskusję tego tematu znalazłem w książce Kazimierza Ściesińskiego Hodowla psów. Ku mojemu rozczarowaniu autor najszerzej omówił tam tło genetyczne różnic w umaszczeniu psów. Z tego punktu widzenia szwajcarskie psy pasterskie są niestety nieciekawe (nie mówimy tu o walorach estetycznych – w tym zakresie jest wręcz przeciwnie). W obrębie ras nie występują w zasadzie warianty kolorystyczne. Oczekiwany jest tricolor, a więc czarna barwa podstawowa z podpaleniami i białymi znaczeniami. Wyjątkiem jest appenzeller, gdzie równoprawna z czarną jest barwa havana brown. Ale za to szwajcary świetnie nadają się jako przykład do krótkiego i nieskomplikowanego wprowadzenia w temat dziedziczenia. Jeżeli ktoś pragnie czytać dalej, powinien przynajmniej z grubsza wiedzieć, co to jest chromosom, DNA, czy też dominacja lub recesywność jakiejś cechy.
Współczesna genetyka posługuje się takimi pojęciami, jak locus i allel. Komórki większości ssaków zawierają pewną ilość par chromosomów. W strukturze chromosomu znajdujemy DNA, a w łańcuchu DNA wyróżniamy poszczególne loci (liczba mnoga od locus), które oznaczają fizyczne położenie jednostek dziedziczenia – genów.
Wersje genu – mogą być dwie lub więcej – odpowiedzialne za różnorodność poszczególnych cech w obrębie gatunku, nazywają się allelami. W pojedynczym locus możemy napotkać różne allele i w zależności od kombinacji pary alleli znajdujących się w bliźniaczych chromosomach komórek ssaka, obserwujemy u zwierzęcia występowanie takiej a nie innej cechy dziedzicznej.
Okazuje się, że dla maści SPP najistotniejsze są 2 odkryte dotąd u psów geny: jeden znajdujący się w locus oznaczanym jako A, a drugi w locus S. Locus A zawiera allele odpowiedzialne za umaszczenie czarne podpalane, a locus S odpowiada białym znaczeniom.
Podawane są różne ilości możliwych alleli dla locus A, ale w oparciu o kilka źródeł można przyjąć, że maść czarna podpalana jest determinowana parą alleli recesywnych atat . Dla porównania, wystąpienie allelu aw w tym locus spowodowałby wystąpienie u psa naturalnego koloru aguti/wilczastego – jasnego włosa z ciemnymi końcówkami. Stąd zresztą oznaczenie locus inicjałem A.
W locus S dominujący allel oznaczany również jako S powoduje u psa brak koloru białego w umaszczeniu. U szwajcarów w parze alleli występuje przynajmniej jeden allel si, który wprawdzie jest recesywny, ale dominuje nad pozostałymi recesywnymi allelami mogącymi wystąpić w locus S. Allel si powoduje u psa wystąpienie białych znaczeń na pysku, szyi, klatce piersiowej, końcówkach łap i ogona. Inne, coraz bardziej recesywne allele w locus S powodują odpowiednio narastające ilości białego ubarwienia u psa, przy czym (jakby nie dość komplikacji), podaje się, że allel S nie dominuje nad nimi w pełni.
A havana brown u appenzellerów? Na to jest oddzielny locus B, z dwoma możliwymi allelami, przy czym dominujący B powoduje czarną szatę, a recesywny b – brązową, z wątrobianym nosem i opuszkami palców.
Jak wspomniano już w wypadku locus A powyżej, literowe oznaczeni loci biorą się z angielskich nazw cech, z którymi są one wiązane: A – agouti, S – spotting, B – brown.
Uwaga: Nawet genetyka umaszczeń nie prezentuje stabilnego stanu wiedzy. Powyżej podano jedynie ekstrakt z jednej z ciągle dyskutowanych wersji.
[Opracował Cyrus]
Planując hodowlę psów, chciałem przynajmniej w popularnym ujęciu poznać podstawy genetyki. Pewną dyskusję tego tematu znalazłem w książce Kazimierza Ściesińskiego Hodowla psów. Ku mojemu rozczarowaniu autor najszerzej omówił tam tło genetyczne różnic w umaszczeniu psów. Z tego punktu widzenia szwajcarskie psy pasterskie są niestety nieciekawe (nie mówimy tu o walorach estetycznych – w tym zakresie jest wręcz przeciwnie). W obrębie ras nie występują w zasadzie warianty kolorystyczne. Oczekiwany jest tricolor, a więc czarna barwa podstawowa z podpaleniami i białymi znaczeniami. Wyjątkiem jest appenzeller, gdzie równoprawna z czarną jest barwa havana brown. Ale za to szwajcary świetnie nadają się jako przykład do krótkiego i nieskomplikowanego wprowadzenia w temat dziedziczenia. Jeżeli ktoś pragnie czytać dalej, powinien przynajmniej z grubsza wiedzieć, co to jest chromosom, DNA, czy też dominacja lub recesywność jakiejś cechy.
Współczesna genetyka posługuje się takimi pojęciami, jak locus i allel. Komórki większości ssaków zawierają pewną ilość par chromosomów. W strukturze chromosomu znajdujemy DNA, a w łańcuchu DNA wyróżniamy poszczególne loci (liczba mnoga od locus), które oznaczają fizyczne położenie jednostek dziedziczenia – genów.
Wersje genu – mogą być dwie lub więcej – odpowiedzialne za różnorodność poszczególnych cech w obrębie gatunku, nazywają się allelami. W pojedynczym locus możemy napotkać różne allele i w zależności od kombinacji pary alleli znajdujących się w bliźniaczych chromosomach komórek ssaka, obserwujemy u zwierzęcia występowanie takiej a nie innej cechy dziedzicznej.
Okazuje się, że dla maści SPP najistotniejsze są 2 odkryte dotąd u psów geny: jeden znajdujący się w locus oznaczanym jako A, a drugi w locus S. Locus A zawiera allele odpowiedzialne za umaszczenie czarne podpalane, a locus S odpowiada białym znaczeniom.
Podawane są różne ilości możliwych alleli dla locus A, ale w oparciu o kilka źródeł można przyjąć, że maść czarna podpalana jest determinowana parą alleli recesywnych atat . Dla porównania, wystąpienie allelu aw w tym locus spowodowałby wystąpienie u psa naturalnego koloru aguti/wilczastego – jasnego włosa z ciemnymi końcówkami. Stąd zresztą oznaczenie locus inicjałem A.
W locus S dominujący allel oznaczany również jako S powoduje u psa brak koloru białego w umaszczeniu. U szwajcarów w parze alleli występuje przynajmniej jeden allel si, który wprawdzie jest recesywny, ale dominuje nad pozostałymi recesywnymi allelami mogącymi wystąpić w locus S. Allel si powoduje u psa wystąpienie białych znaczeń na pysku, szyi, klatce piersiowej, końcówkach łap i ogona. Inne, coraz bardziej recesywne allele w locus S powodują odpowiednio narastające ilości białego ubarwienia u psa, przy czym (jakby nie dość komplikacji), podaje się, że allel S nie dominuje nad nimi w pełni.
A havana brown u appenzellerów? Na to jest oddzielny locus B, z dwoma możliwymi allelami, przy czym dominujący B powoduje czarną szatę, a recesywny b – brązową, z wątrobianym nosem i opuszkami palców.
Jak wspomniano już w wypadku locus A powyżej, literowe oznaczeni loci biorą się z angielskich nazw cech, z którymi są one wiązane: A – agouti, S – spotting, B – brown.
Uwaga: Nawet genetyka umaszczeń nie prezentuje stabilnego stanu wiedzy. Powyżej podano jedynie ekstrakt z jednej z ciągle dyskutowanych wersji.
[Opracował Cyrus]
Cykl rozrodczy psa
Cykl rozrodczy u ssaków łożyskowych może przebiegać w jednej z dwóch postaci: rui lub menstruacji, przy czym menstruacja zachodzi tylko u człowiekowatych. Z punktu widzenia praktycznego jest niezmiernie istotne, że samice ssaków podlegających rui odczuwają popęd płciowy tylko cyklicznie, właśnie w okresie zwanym rują. Psy znajdują się w tej większościowej grupie.
Język polski nie ma jednego słowa określającego cykl rozrodczy przebiegający z rują, można więc, aby uniknąć omówień, używać łacińsko-greckiego słowa oestrus. Oestrus dzieli się na 4 łatwe do wyróżnienia fazy, które mają cechy wspólne u wszystkich przeżywających je zwierząt, lecz opisane tu będą w zasadzie tylko dla psów. W nawiasie podałem nazwę łacińską każdej fazy, co uławia przy okazji korzystanie z literatury obcojęzycznej.
Faza 1 – Przedruja (proestrus)
W czasie przedrui w jajnikach suki zaczynają się powiększać pęcherzyki Graafa. Pęcherzyki Graafa zawierają komórki jajowe, których suka w momencie pierwszej rui ma kilkaset tysięcy. Jednocześnie rozwija się nabłonek macicy, a zewnętrzne organy płciowe widocznie się powiększają. W mniejszym lub większym stopniu pojawia się krwawa wydzielina z pochwy (a zatem mająca zupełnie inne podłoże, niż w cyklu miesiączkowym). Suka intensywniej niż zwykle wylizuje sobie okolice łonowe i chociaż nie przejawia jeszcze w tej fazie zainteresowania samcami w aspekcie rozrodczym, to one wręcz przeciwnie – w skupieniu sprawdzają nosem jej srom i miejsca, gdzie oddała mocz.
Ta faza trwa średnio 9 dni, plus minus 2, co nie znaczy, że w poszczególnych wypadkach czas ten nie może znacznie odbiegać od typowych wartości.
Faza 2 – Ruja właściwa (estrus)
W tej fazie pewna ilość pęcherzyków Graafa dojrzewa i pękając uwalnia komórki jajowe – następuje owulacja. Pod kątem objawów zewnętrznych rozpoczyna ją natomiast moment, kiedy suka po raz pierwszy demonstruje gotowość na przyjęcie samca. Przejawia się to stawaniem do niego tyłem, odstawianiem bądź unoszeniem ogona, częstym znaczeniem terenu moczem i wszelkimi innymi próbami wzbudzenia sobą zainteresowania.
Co ważne, owulacja następuje 1-3 dni po rozpoczęciu rui właściwej. (Ciekawostka: owulacja przebiegająca tak, jak to opisano u psów, nazywa się spontaniczną. A na przykład kotki owulują dopiero pod wpływem zbliżenia z samcem.)
W tej fazie cyklu wydzielina pochwowa traci intensywny kolor i staje się różowa lub słomkowa. Cała faza trwa najczęściej około 7-9 dni, ale czasem znacząco krócej. Jeżeli w tym czasie dojdzie do zbliżenia z samcem, to naturalnie suka ma szanse zajść w ciążę. Czas życia komórek jajowych wynosi 1-4 dni, a nasienia około 7 dni. Jak więc widać wszystko jest tak urządzone, aby sperma, która płynąc dostaje się do jajowodów, miała jak największe szanse napotkać tam komórkę jajową i począć nowe życie.
Faza 3 – Faza porujowa (diesrus)
Diestrus definiuje się jako okres między ostatnim dniem rui właściwej a końcem ciąży. W tym czasie z pęcherzyków Graafa, które wydały komórki jajowe, wykształcają się ciałka żółte, pełniące funkcję gruczołów produkujących progesteron – hormon ciążowy. Pozostałe pęcherzyki Graffa ponownie się zmniejszają, oczekując na następną ruję. Natomiast zapłodnione komórki jajowe przemieszczają się i zagnieżdżają w rogach macicy. Zewnętrznie, objawy rujowe ustają, a o ile nie doszło do zapłodnienia, to w tym aspekcie okres ten nie różni się od następnego – anestrus.
Diestrus trwa około 60 dni.
Faza 4 – Bezrujowa (anestrus)
Jest to faza spokoju i regeneracji organów rozrodczych suki, w czasie których przygotowują się one do następnej rui. Nie ma potrzeby opisywania normalnego zachowania się suki w tym czasie, bo żadnego właściciela ono nie zaskoczy. Zwykle okres ten trwa 100-150 dni.
Uwaga: W artykule niemal całkowicie pominięto omówienie zmian hormonalnych w poszczególnych fazach cyklu.
Cykl rozrodczy u ssaków łożyskowych może przebiegać w jednej z dwóch postaci: rui lub menstruacji, przy czym menstruacja zachodzi tylko u człowiekowatych. Z punktu widzenia praktycznego jest niezmiernie istotne, że samice ssaków podlegających rui odczuwają popęd płciowy tylko cyklicznie, właśnie w okresie zwanym rują. Psy znajdują się w tej większościowej grupie.
Język polski nie ma jednego słowa określającego cykl rozrodczy przebiegający z rują, można więc, aby uniknąć omówień, używać łacińsko-greckiego słowa oestrus. Oestrus dzieli się na 4 łatwe do wyróżnienia fazy, które mają cechy wspólne u wszystkich przeżywających je zwierząt, lecz opisane tu będą w zasadzie tylko dla psów. W nawiasie podałem nazwę łacińską każdej fazy, co uławia przy okazji korzystanie z literatury obcojęzycznej.
Faza 1 – Przedruja (proestrus)
W czasie przedrui w jajnikach suki zaczynają się powiększać pęcherzyki Graafa. Pęcherzyki Graafa zawierają komórki jajowe, których suka w momencie pierwszej rui ma kilkaset tysięcy. Jednocześnie rozwija się nabłonek macicy, a zewnętrzne organy płciowe widocznie się powiększają. W mniejszym lub większym stopniu pojawia się krwawa wydzielina z pochwy (a zatem mająca zupełnie inne podłoże, niż w cyklu miesiączkowym). Suka intensywniej niż zwykle wylizuje sobie okolice łonowe i chociaż nie przejawia jeszcze w tej fazie zainteresowania samcami w aspekcie rozrodczym, to one wręcz przeciwnie – w skupieniu sprawdzają nosem jej srom i miejsca, gdzie oddała mocz.
Ta faza trwa średnio 9 dni, plus minus 2, co nie znaczy, że w poszczególnych wypadkach czas ten nie może znacznie odbiegać od typowych wartości.
Faza 2 – Ruja właściwa (estrus)
W tej fazie pewna ilość pęcherzyków Graafa dojrzewa i pękając uwalnia komórki jajowe – następuje owulacja. Pod kątem objawów zewnętrznych rozpoczyna ją natomiast moment, kiedy suka po raz pierwszy demonstruje gotowość na przyjęcie samca. Przejawia się to stawaniem do niego tyłem, odstawianiem bądź unoszeniem ogona, częstym znaczeniem terenu moczem i wszelkimi innymi próbami wzbudzenia sobą zainteresowania.
Co ważne, owulacja następuje 1-3 dni po rozpoczęciu rui właściwej. (Ciekawostka: owulacja przebiegająca tak, jak to opisano u psów, nazywa się spontaniczną. A na przykład kotki owulują dopiero pod wpływem zbliżenia z samcem.)
W tej fazie cyklu wydzielina pochwowa traci intensywny kolor i staje się różowa lub słomkowa. Cała faza trwa najczęściej około 7-9 dni, ale czasem znacząco krócej. Jeżeli w tym czasie dojdzie do zbliżenia z samcem, to naturalnie suka ma szanse zajść w ciążę. Czas życia komórek jajowych wynosi 1-4 dni, a nasienia około 7 dni. Jak więc widać wszystko jest tak urządzone, aby sperma, która płynąc dostaje się do jajowodów, miała jak największe szanse napotkać tam komórkę jajową i począć nowe życie.
Faza 3 – Faza porujowa (diesrus)
Diestrus definiuje się jako okres między ostatnim dniem rui właściwej a końcem ciąży. W tym czasie z pęcherzyków Graafa, które wydały komórki jajowe, wykształcają się ciałka żółte, pełniące funkcję gruczołów produkujących progesteron – hormon ciążowy. Pozostałe pęcherzyki Graffa ponownie się zmniejszają, oczekując na następną ruję. Natomiast zapłodnione komórki jajowe przemieszczają się i zagnieżdżają w rogach macicy. Zewnętrznie, objawy rujowe ustają, a o ile nie doszło do zapłodnienia, to w tym aspekcie okres ten nie różni się od następnego – anestrus.
Diestrus trwa około 60 dni.
Faza 4 – Bezrujowa (anestrus)
Jest to faza spokoju i regeneracji organów rozrodczych suki, w czasie których przygotowują się one do następnej rui. Nie ma potrzeby opisywania normalnego zachowania się suki w tym czasie, bo żadnego właściciela ono nie zaskoczy. Zwykle okres ten trwa 100-150 dni.
Uwaga: W artykule niemal całkowicie pominięto omówienie zmian hormonalnych w poszczególnych fazach cyklu.
[Opracował Cyrus, na podstawie książki The Complete Book of Dog Breeding (Dan Rice, Barron’s Educational Series, wyd. II), Wikipedii oraz doświadczeń własnych]